Còn tình trạng dự án chậm, quá hạn
Tại Hội thảo Khoa học Quốc tế “Các vấn đề đương đại trong Kinh tế, Quản trị và Kinh doanh” (CIEMB 2022) do Trường Đại học Kinh tế Quốc dân (NEU) tổ chức hôm qua (25/11/2022), GS. Jonathan Pincus – chuyên gia kinh tế cao cấp của UNDP đã phân tích những “điểm nghẽn” thể chế của Việt Nam, đặc biệt thể chế công.
Theo chuyên gia UNDP, sự manh mún và thương mại hóa là những hạn chế lớn đối với đầu tư công của Việt Nam. “Có quá nhiều dự án nhỏ, được lập kế hoạch tách biệt với các kế hoạch phát triển quốc gia và khu vực, được quản lý bởi chính quyền địa phương thiếu năng lực thiết kế, thẩm định, cấp vốn và thực hiện chúng. Thiếu sự phối hợp không chỉ dẫn đến lãng phí và kém hiệu quả, mà còn quan trọng hơn – là một cơ hội bị bỏ lỡ trong việc điều chỉnh đầu tư công cho các ưu tiên quốc gia như thúc đẩy xuất khẩu, chuyển đổi năng lượng, thu hút đầu tư và sinh kế bền vững. Chi đầu tư cũng không liên quan đến ngân sách thường xuyên, dẫn đến thiếu chi cho hoạt động và bảo trì, và chất lượng cơ sở hạ tầng xuống cấp nhanh chóng…” – GS. Jonathan Pincus phân tích và cho rằng hệ thống quản lý đầu tư công ở Việt Nam thuộc loại phi tập trung nhất trên thế giới.
Chuyên gia UNDP cũng cho rằng Luật Quy hoạch năm 2017, có hiệu lực vào năm 2019, kêu gọi tăng cường cơ chế quy hoạch vùng, nhưng điều này đã không được thực hiện. Luật Đầu tư công 2019 có hiệu lực từ năm 2020 đưa ra các biện pháp phân cấp bổ sung để đẩy nhanh tiến độ giải ngân và thực hiện. Theo Luật, các bộ và tỉnh được trao thẩm quyền phê duyệt và phân bổ vốn cho các dự án ngắn hạn và trung hạn (tối đa 5 năm) mà không cần sự phê duyệt của chính quyền trung ương. Luật cũng tạo ra hệ thống thông tin và cơ sở dữ liệu quốc gia về đầu tư công thuộc Bộ KH&ĐT để tăng cường giám sát và đánh giá các dự án.
“Chúng tôi chưa biết chính quyền địa phương và các bộ sẽ hợp tác với Bộ KH&ĐT ở mức độ nào trong việc thiết lập và phổ biến cơ sở dữ liệu. Nhưng Dự án chậm trễ là phổ biến, đặc biệt là đối với các dự án nhỏ và số lượng dự án quá hạn đã tăng lên theo thời gian” – GS. Jonathan Pincus phát biểu.
Cần phân cấp thẩm quyền rõ ràng hơn
Trong khi đó, các dự án đầu tư do cấp tỉnh thực hiện cũng vướng phải tình trạng vượt chi phí, vi phạm thủ tục hành chính. Dẫn báo cáo của Bộ KH&ĐT, chuyên gia UNDP cho biết có 1.086 trường hợp liên quan đến vi phạm các quy tắc đầu tư công đã được đưa ra xét xử kể từ năm 2016.
Theo Luật Đầu tư công, các dự án loại A có ý nghĩa quốc gia và được phê duyệt bởi Thủ tướng, trong khi các dự án loại B và C được phân nhóm theo quy mô đầu tư, được phê duyệt bởi các nhà xúc tiến dự án.
Ghi nhận việc thực hiện các thể chế một cách nghiêm túc, Việt Nam đã đạt được thành công kinh tế đáng kể trong ba thập kỷ qua, tuy nhiên chuyên gia UNDP cho rằng Việt Nam sẽ phải đối mặt với những thách thức lớn về phát triển trong những thập kỷ tới. Trong đó, ông nhấn mạnh, sự phân tán thẩm quyền và thương mại hóa các thể chế Nhà nước đang kìm hãm năng lực của Việt Nam trong việc ứng phó với những thách thức này.
“Đầu tư công manh mún đã làm giảm hiệu quả và tác động của nó, chuyển các nguồn lực công khan hiếm vào các dự án nhỏ và triển khai kém, đồng thời làm chậm trễ các dự án quan trọng quốc gia. Giải quyết vấn đề có thể liên quan đến việc thiết lập một hệ thống phân cấp thẩm quyền rõ ràng hơn, bao gồm các mục tiêu cụ thể và không thể thương lượng cho chính quyền ngành và địa phương gắn với các chiến lược và kế hoạch quốc gia” – GS. Jonathan Pincus khuyến nghị.